Gapahuk

I november var friluftsstudentane på skogstur i Kaupangerskogane. På denne turen skulle vi nytte gapahuk til å sove under. Eg har med dette valgt gapahuk som tema for blogginnelegget.

Gapahuk
Gapahuken er forhaldsvis enkel og praktisk værelse, som egner seg godt til å sove under. Det finnes fleire variantar på gapahuk, eg har valt å to for meg to forskjellige.

Den er første varianten er forhaldsvis enkel og er rask å sette opp. Ein spenner presenningen opp mellom to trær og strekker den bakover slik at den går ned mot bakken, kor ein fester den til trær eller brukar nokre steinar.  Det er ein fordel at gapahuken er vendt mot vindretningen. Lat gjerne presenningen gå eit stykke ut på framsida av gapahuken slik at ein får minimalt med regn inn under gapahuken.
(Friluftslivrådenes landsforbund)

(Foto: Harald Otterstad)

 

Den neste varianten fungerar betre som ei meir permanent løysing og krevjer litt meir tid å lage. Ein byrjar med å lage ei ramme av rette stokkar som surrast saman med tau. Ein kan byrje med å surre ein kraftig stokk fast til to stokkar ein har satt opp parallelt mot kvarandre, evt. tro trær ved hjelp av vinkelsurring. Ein festar så stokker frå bærestokken på skrå nedover med bakken. I tillegg til presenning kan ein bruke granbarkvister eller ein duk for å dekke til reisverket.

(Friluftslivrådenes landsforbund)

(Foto: Harald Otterstad)

Kjeldeliste:
Friluftslivrådenes landsforbund, Litt om gapahuk, lavvo mm, Henta frå: http://www.friluftsrad.no/file=4927
 

Kokegrop

I oktober skulle B3-studentane ha veiledertur med studentar både frå B1 og B2. Vi vart delt i grupper og det var B3-studentane som skulle styre showet på denne turen. Vår tur gjekk til Henjadalen i Leikanger kor vi ein av dagane tok turen opp i snøværet på Kjeringi (1314moh.).
Eit av måla for turen var at vi skulle tilberede maten i kokegrop, eg har med dette valt det som tema på dette blogginnlegget.

Kokegrop er ein eldgamal kokemetode kor ein kokar kjøtet i ei grop i bakken.

Kokegrop kan lagast slik:

1. Grav ei hole bakken der veggen skrår ned mot djupaste grunn. Størrelsen på gropa vil avhenge av kor mykje kjøt ein skal koke.
2. Legg fint til rette med steinar i botn og langs med veggane i gropa. Steinheller er ofte det mest ideelle. Steinane bør heller ikkje vere for skarpe i kantane slik at dei kan stikke hol på aluminiumsfolien.
3. Neste steg er å fyre opp eit solid bål i gropa. Ein må sørgje for at steinane blir tilstrekkeleg varme, så bør brenne bål i gropa i ca.  1½ time.
4. Når steinane har blitt varma opp kan ein fjerne dei øverste for å gi plass til kjøtet. Bruk spade eller ildfaste hanskar då steinane er særs varme.
5. Pakk kjøtet inn i fleire lag med folie slik at ein er sikker på at det ikkje vil gå hol på folien. Legg så kjøtet i gropa og dekk til med dei oppvarma steinane som skal ligge på toppen. Til slutt dekker ein til med torv, dette torvlaget skal dekke så godt at ein ikkje ser røyk stige opp frå gropa.
6. Etter tre timer i gropa skal kjøtet vere mørt og fint. Bon Appetit! 

(Matprat.no)

(Nøgde studentar med mørt lammelår rett frå kokegropa)



Kjeldeliste:
Matprat.no, Kokegrop, Henta frå: http://www.matprat.no/matnyttig/metoder/kokegrop/kokegrop/

Illustrasjoner:
http://www.sognekultur.no/?kid=108&aid=141

Brehistorie

I etterkant av breundervisinga friluftslivklassen hadde i Jostedalen i September skal studentane skrive eit blogginnlegg som tar for seg eit tema i frå turen. Eg har eg valt å skrive om norsk brehistorie.

Den lille istida
Den lille istida er blitt ein betegnelse for ei tid omtrentlig mellom 1600 og 1800-tallet der klimaet vart kjøligare enn det var i middelalderen utan at det var kritisk kaldt. På denne tida gjorde dei kjølige tempraturane og store snømengdene sitt for at breane vaks. Ein brukar seie at den lille istida nådde sitt maksimum i 1948 då Nigardsbreen i Jostedalen nådde sin største utbreiing. Det er også verdt å nemne at det som følgje av Nigardsbreens framrykking gjekk med fleire gardar. Namnet Nigardsbreen kjem av garden Nigard som vart fullstendig rasert under den siste framrykkinga. (Haslene, Harstveit)
                                                                                      (Foto: RejseAvisen.dk)




Folketrua forklarte breveksten
Ettersom gardsbruk vart rasert og bønder med breen som nærmaste nabo fekk øydelagt avlingane sine av kulda breen avga, søkte folk ei forklaring på kvifor breen vaks. Mange såg på breens øydeleggingar som straff for folks synder. Ikkje før 1850 då glasiologien fekk sitt gjennombrot med "Viscositetsteorien" var det mogleg å forklare breens framvekst. (Haslene)



Ferdsel over breen
Det er ikkje berre dei seinare åra at folk har ferdast på breane. Kilder viser til at folk har ferdast på breane i lengre tid. Det finnes sikre kjelder på at folk ferdast på Jostedalsbreen på 1700-talet, sjølv om ein antar at brevandring er ein tradisjon som går lengre bak i tid. Det var nødvendigvis ikkje slik at folk hadde noko spesielt ynskje om å gå på breen, men skulle ein drive handel mellom vest og aust for breen lot det seg best gjere forsere den. Sjølv om desse handelsferdene slett ikkje var ufarlege vart både dyr og matvarar frakta over breen. Enkelte gongar kunne desse vandringane ende fatalt, både for dyr og menneskje. Det finnast også eksempel på giftarmål på tvers av breen. Invitasjonar gjekk med folk som hadde ærend på tvers av breen og folk kom, sjølv om det ofte var 10-15 timar å gå.
Mykje brukte ruter over breen gjekk både frå Oppstryn, Loen og Olden over til Jostedalen, men også frå Lunde i Jølster over Marabreen til Fjærland. (Haslene, Horgen)
                                                                                                      (Illustrasjon: Bernt Kristiansen)



Turisme og fjellsport i breheimen
Ettersom det på slutten av 1800-talet i Noreg på lik linje med andre europeiske land vaks fram eit borgerskap som hadde eit klarare skilje mellom arbeidstid og fritid, vart det i mykje større grad tid til å dyrke interesser og eventyrlyst. Folk hadde no tid til å utforske fjellheimen og dermed også breane. Det var også fleire og fleire turistar som etterspurte lokalkjente vegvisarar som kunne føre dei trygt over breane som igjen danna grunnlaget for breføringa.
Fjellsportfolket fatta også interesse for dei norske breane på denne tida. Fleire av dei var britar og mest kjent er kanskje William C. Slingsby som sammen med norske Kristian M. Bing var ein av pionerane i norsk bresport. Slingsby og Bing konkurrerte nærmast om å utforske dei kvite flekkane på kartet der Jostedalsbreen låg og det er i dag mange punkt på breen som er oppkalla eller namngitt av desse to pionerane.  Rundt århundreskiftet var dei fleste toppane bestege og brefalla gått, noko som førte til at fjellsportfolket si interesse for breane fall bort. Det var no ubestegne tindar og fjell som skulle fatte interesse hos denne gruppa. (Haslene)
                                                                                (Turismen kring breane auka. Her frå Lundeskaret)






Kjeldeliste:
Haslene, Sindre (2011) Breboka, Oslo: DNT fjellsport
Harstveit, Knut Erik (2009) Lille istid, Henta frå: https://snl.no/lille_istid
Horgen, Andrè (1999) Ferdselen på Jostedalsbreen, Bø: Høgskulen i Telemark

Illustrasjonar:
http://www.rejseavisen.dk/norge-nigardsbreen-i-jostedalen.html
http://www.nrk.no/sf/leksikon/index.php/Ferdsla_over_Jostedalsbreen
http://www.nrk.no/sf/leksikon/index.php/Jostedalsbreen_som_turist-_og_klatrem%C3%A5l

Høgfjellsturen's 10 utvalgte artar

Den 1. September var det ny tur for B2 kullet på friluftsliv. Det var duket for høgfjellstur og turen byrja på Grinde i Leikanger. Her blei studentane introdusert for kulturlandskapet i Sogn som i dette tilfellet vart representert gjennom ein gamal måte å sanke fôr på kalla lauving. Turen gjekk så vidare opp i fjella ovanfor Leikanger før ein omsider kom attende til Sogndal 6 dagar seinare.

I dette blogginnlegget skal eg presenter 10 pensumartar som var ein del av læringsmåla for denne turen.


Einer
Sypressfamilien
Einer er det mest utbredte bartreet vi har. Frøet til buska sitt i einebæret som er grønt det første året og gråblått det andre. Einer er mest utbredt i tørr skog og på beitemark og hei i fjellet. Eina veks sakte og kan bli svært gamal. Einebusker har vert mykje nytta opp igjennom åra, mellom anna til låveveggar hesjestaur og sledemeier. Einer har også vert nytta som medisin og brukes i dag som blant anna som krydder i enkelte brennevinssorter og matrettar. Eina er som sagt tilpassingsdyktig og veks frå Lindesnes til Nordkapp og er registrert heilt opp til 1730moh i Noreg.  (Kristoffersen, s.25)






Røsslyng
Lyngfamilien
Røsslyng er ei vanleg lyndplante i Noreg. Kjenneteikna til planta er at den er tettgreinet med små nålformede blad.  Den blomstrar på seinsommaren og blomstane sitt i fleire samlingar langs stilken og er raudfiolette. Røsslyngen trives godt i næringsfattig lynghei og berg. Røsslyngen er forhaldsvis vanleg i heile landet, men noko mindre vanleg i nord for polarsirkelen samt nord på austlandet. I Noreg kan ein finne arten opp i mot 1450moh. (Kristoffersen, s. 135)





 Lusegras
Kråkefotfamilien
Ein kan kjenne igjen lusegraset på måten stilken står stivt oppretta. Heile planta er som regel gulgrøn og trives godt i barskog i lavlandet og på fuktige stadar i fjellet. Planta er giftig og har fått sitt norske namn fordi utkok frå planta vart brukt mot mellom anna hodelus. Lusegras finn ein i heile landet frå fjæra til fjellet. I Noreg er den observert opp til 1940moh. (Kristoffersen, s. 20)




Harerug
Syrefamilien
Harerug har ein oppretta stilk med lansettforemede blad. Stilken har kvite eller lysraude blomster øverst og raude yngleknoppar nederst. Planta formeirar seg ved at yngleknoppane fell av og slår rot. Harerug er vanleg over det meste av landet og finst også på Svalbard. Harerug er funne så høgt som til 2280moh. i Noreg. (Kristoffersen, s. 40)




Tepperot
Rosefamilien
Tepperota har fire kronblad og ein kraftig raudfarga rot som ofte etablerar seg i tett ur. Blomsten er gul og trives i skog, eng, myr og hei. Tepperot innheld mykje garvestoff som virker samantrekkande. Rota har vert brukt mot mageproblem og den raude fargen på rota har vert brukt til farging av garn og tekstil. Tepperot er vanleg i fjellet så langt nord som til Midt-Troms, nord for dette finnes den mest i lavlandet. Høgste veksestad i Noreg er 1320moh. (Kristoffersen, s. 90)



Engsmelle
Nellikfamilien
Engsmelle er lett gjenkjenneleg på det oppblåste begeret. Blomsten er truleg innført til Noreg og i eng, ved veikanter eller setervoller. Det forhalda ligg til rette for det kan den opptre i større mengder. Namnet har planta frå smellet som kjem presser luft ut av det oppblåste begeret som resulterer i eit smell. Engsmelle har vert brukt i mat, der bladene har vert brukt som salat og stilken som erstatning for gulrot. Planten er vanleg til nord i Troms. Den veks opp til skoggrensa og høgste noterte veksstad i Noreg er på 1330moh. (Kristoffersen, s. 46)


Rosenrot
Bergknappfamilien
Rosenrot har eit særpreg i at stilk og blad er kjøttfulle. Planten har grøne skruestilte blad og gule
blomster som sitt i toppen av kvar stilk. Planten er delt inn i hann- og hoblomster og etter pollinering blir hannblomsten borte, medan hoblomsten utviklar raude belgkapslar. Planta veks på tørre og fuktige berg samt, vierkratt, eng og hei. Rosenrot har eit høgt innhald av C-vitamin og har vert brukt som lege- og næringsmiddel. Rosenrot kan ein i dag få kjøpt som kosttilskudd. Planta utbreiing heile vegen frå kysten til fjellet og er funnen så høgt som 2280moh. i Noreg. (Kristoffersen, s. 70)


Musøre
Vierfamilien
Musøre er ein liten busk som har mesteparten av greinsystemet under jorda. Musøre er også kjent for å vere verdens minste tre med sin treaktige stamme. Musøre veks ofte i snøleier og andre fuktige stadar. Etter at planten smeltar fram frå snøen brukar den kun nokre veker på å blomstre. Musøre er vanlig i heile fjellet og veks heilt ned til strandlinja i Nord-Noreg. Høgste noterte vekstad i Noreg er 2170moh.  (Kristoffersen, s. 32)




Stjernesildre
Sildrefamilien
Stjernesildre er ei vanleg plante i fjellet. Stilken er hårete og greinete, medan blada er grønne og grovtaggete. Blomsten er stjerneforma med fem kronblad som er kvite og har enten raude, gule eller ingen flekker ved grunnen. Planten er ikkje kravstor, men krev litt fuktigheit i grunnen og trives med dette godt i snøleier, myr kjelder, grus og bekkekantar. Ein finn stjernesildre i heile fjellkjeda og er funnen opp til 1970moh.  (Kristoffersen, s. 80)

Dverggråurt
Kurveplantefamilien
Ein kan kjenne igjen Dverggråurt ved at blada og stilken er hårete. Dverggråurt veks i tette små tuer i stier, snøleier, flytjord og beitemark. Dverggråurt er vanlig i heile fjellkjeda, den finnes også på Jan Mayen. Høgste noterte vekstad i Noreg er på 2000moh.  (Kristoffersen, s. 184)







Kjeldeliste:

Kristoffersen, Trond. (2008) Det blomstrende fjellet. Bergen: Vigmostad og Bjørke AS